Modern dünyada doğruyla yanlışı ayırt etmek zorlaştıkça, iyilikle bağını koparma hem bireysel hem de toplumsal düzeyde daha çok yer buluyor. İnsan olarak psikolojik olarak geçirgeniz. Kendimiz dışındaki etkilerden, başkalarının söz ve davranışlarından etkileniriz. Bu çoğunlukla iyi bir şeydir, çünkü diğer insanlardan öğrenmemizi sağlar.
Ancak çevremizde olup bitenler, bizim normal ve doğru olanla ilgili algımızı olumsuz etkileyebilir.
Akran baskısı bu tür bir etkiyi tanımlamak için kullandığımız terimlerden biridir. Bu terim, bir birey ya da grubun birini bir şey yapmaya ikna etmeye çalışmasını çağrıştırabilir; mesela gençlerin bir üyesini sigara içmeye zorlaması gibi.
Ama bu baskı dolaylı da olabilir; insanların belirli şekillerde konuşup davrandıklarını görürüz ve onlar bizi etkilemeye çalışmasa bile, bu davranışlar kültürel norm haline gelir ve biz de uyum sağlamak isteriz. Uyum sağlama isteği başkalarından değil, kendimizden gelir.
Ahlaki pusulalar değişebilir
Çevremize uyum sağlamanın daha ince yolları da vardır. Doğru ve yanlış algımız farkında olmadan değişebilir. Bu, uyum sağlamak istememizden değil; ahlaki pusulamızın çevremizde olup bitenlerin manyetik alanına tepki vermesindendir.
Bu, uyum sağlama isteği değil, sadece çevremize duyarlı olmamızdır. Toplumdaki ahlaki değerler, davranışlar ve konuşmalar değiştikçe, biz de değişiriz. Bu iyiye yönelik olabilir. Örneğin, daha fazla hoşgörüye doğru bir kayma olmuştur. Bir şey ne kadar çok kişi tarafından kabul edilirse, diğerleri de onu o kadar kabul etmeye başlar.
Ahlaki değerlerin zayıflaması da mümkün
Çevremizde zulüm ve insanlık dışı davranış görürsek, buna alışabilir ve inanabiliriz. Mesela sokaktan zorla alınıp korkunç bir hapishaneye gönderilen kişinin tehlikeli bir suçlu olduğuna inanabiliriz; ama bunu destekleyecek gerçek bir kanıt yoktur. Hükümet böyle diyor ama hukuki süreç yoktur ve kişi kendini savunamaz. Birçok kişi hükümete inanmak ister, “Mutlaka bir sebebi vardır” der. Ya da umursamayabiliriz çünkü bunun bize olmayacağını düşünürüz, böylece etkilenenlere karşı empati eksikliği olur. Budist pratiğin temel yollarından biri olan Sekiz Aşamalı Asil Yol da, doğru eylem ve doğru niyeti içerir.
Zihnimizi iyiliğe bağlamak
Daha az beceriksiz olmamak için hayatımızı ahlaki değerlere açıkça bağlayabiliriz. Budist olarak, davranışlarımı yönlendiren etik prensiplerim var. En basiti beş temel ahlak kuralıdır. Bunlar bilinçli olarak beceriksiz davranışlardan kaçınmaya yönelik uygulamalardır. Ayrıca etik olarak becerikli davranışlar da benimseyebiliriz:
- Canlara zarar vermemeyi ve merhametle yaşamayı taahhüt ederim.
- Başkasına ait olmayanı almamayı ve cömert yaşamayı taahhüt ederim.
- Cinsel suistimalden kaçınmayı ve başkalarına saygı göstermeyi taahhüt ederim.
- Yalan söylemekten kaçınmayı ve dürüstlükle yaşamayı taahhüt ederim.
- Sarhoşluktan kaçınmayı ve bilinçli yaşamayı taahhüt ederim.
Etik özgür bir seçimdir
Bunlar kurallar değil. Bizi zorlayan bir otorite yok ve uymazsak cezalandırılmazsınız, sadece yaptıklarımızın doğal sonuçları olur. Her biri, kendimiz ve başkalarının iyiliği için gönüllü olarak üstlenilen bir karar. Birlikte “eğitim ilkeleri” oluştururlar (sikkha-pada) ve hayat kararlarımızla kendimizi değiştirmeyi amaçlarız.
Birçok kişi meditasyon öncesi bunları günlük tekrarlar.
Buna “zihnimizi iyiliğe bağlamak” derim ama bu özgürlüğün olmaması anlamına gelmez. Rüzgarlar ve gelgitlerle sürüklenen bir gemi özgür değildir. Yelkenleri ve çapas olan gemi özgürdür. Bu ilkeler, Dört Sonsuz Hal olarak anılan evrensel niteliklerle uyumludur.
Etik bir ayna gibidir
Sadece söz söylemek yetmez. Düşüncelerimizi, sözlerimizi ve davranışlarımızı etik prensiplerle sürekli ölçmemiz gerekir. Örneğin, politikacılar ne kadar kötü davranırsa davransın, onlara zarar dilemek etik değildir. Sahte bir haber politikamıza hizmet etse bile doğru değilse yaymamalıyız. Bu zorluk iyidir; bizi daha iyi insan yapar.
Buda oğluna aynanın dış görünüşü yansıttığını, etik yansıtmanın ise kişinin kim olduğunu gösterdiğini söyledi. Bu prensipler kendimizi görmemizi sağlar. Bu beş ahlak ilkesi, Budist pratiğin temelini oluşturur ve “iyilikle bağını koparma” çağrısının günlük yaşamdaki karşılığıdır.
Bu etik standartlara bağlı kalarak, çevremizin ahlaki etkilerinin iç pusulamızı bozmasını önleyebiliriz. Sangharakshita bunu gerçek birey olmak olarak tanımladı; gerçek bireyler kendi pusulalarına güvenir, sadece grubun yaptığını yapmakla doğru olduğunu sanmazlar. Etik ilkeler, kendimize şefkat göstermek ve benliksizlikle dengelenirse gerçek dönüşüm başlar.
Daha yükseği hedefle
Bu arada sadece ifade özgürlüğü, hukuki süreç, hukuk devleti ve güçler ayrılığına dönmeyi değil, daha iyi, daha adil bir dünya hayal etmeli ve çalışmalıyız. Çünkü demokrasi hep eksikler içerir.
Hukuk herkes için eşit uygulanmadı. Bazı gruplar oy kullanmakta zorlandı. Güç sahipleri çoğu zaman kendi vatandaşlarından çok zenginlerin çıkarlarını korudu. Görevimiz sadece eski demokrasiye dönmek değil, kendimiz ve gelecek için daha iyi bir demokrasi yaratmak.
Bunun için cesareti destekle. Üniversite hükümetin akademik özgürlükleri kısıtlamasına karşı çıkıyorsa destekle. Cesur politikacıları destekle. Bunlar örnek alınacak cesaretlerdir.
İçsel pusulamızı korumak, başkalarının etkisinden sıyrılarak iyilikle bağını koparma yolunda ilerlemekle mümkündür. Yukarı bakmaya devam et. Her şey düzelecek, ama bunu hatırlarsak ve hatırlatırsak.
Önerilen Dış Bağlantılar
- British Library – Buddhism on the Silk Roads: Buddhist Teachings
Budist öğretiler, ahlaki disiplinler ve bilgelik üzerine detaylı bir açıklama sunar.
Buddhist teachings – British Library - Oxford Academic – Buddhism: A Very Short Introduction (Ethics Chapter)
Beş temel ilkeyi ve Budist ahlak anlayışını akademik perspektiften anlatan kaynak.
Ethics | Buddhism: A Very Short Introduction – Oxford Academic - Wikipedia – Five Precepts
Beş temel Budist ahlak ilkesinin kökeni, içerikleri ve uygulama şekilleri hakkında kapsamlı bir genel bakış sağlar.
Five Precepts – Wikipedia
